Η απομάκρυνση από τη Φύση και τα βιομηχανικά "άλματα" πλήττουν την ανθρώπινη ευημερία

Νέα ανάλυση από τους εξελικτικούς ανθρωπολόγους Κόλιν Σο (Πανεπιστήμιο Ζυρίχης) και Ντάνιελ Λόνγκμαν (Πανεπιστήμιο Loughborough) υποστηρίζει ότι ο σύγχρονος κόσμος έχει εξελιχθεί γρηγορότερα απ’ ό,τι μπορεί να προσαρμοστεί η ανθρώπινη βιολογία. Η εργασία τους προτείνει ότι το χρόνιο στρες και πολλά διαδεδομένα προβλήματα υγείας προκύπτουν από μια θεμελιώδη αναντιστοιχία μεταξύ της φυσιολογίας μας, η οποία έχει διαμορφωθεί από τη φύση, και των ιδιαίτερα βιομηχανοποιημένων περιβαλλόντων στα οποία ζουν οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα.

Για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι εξελίχθηκαν για να ανταποκρίνονται στις φυσικές και ψυχολογικές απαιτήσεις της ζωής των κυνηγών-συλλεκτών, που απαιτούσε συχνή κίνηση, σύντομες εκρήξεις έντονου στρες και καθημερινή έκθεση σε φυσικά περιβάλλοντα. Η βιομηχανοποίηση έχει αλλάξει αυτές τις συνθήκες μέσα σε λίγους μόλις αιώνες, προσθέτοντας θόρυβο, ατμοσφαιρική και φωτορύπανση, μικροπλαστικά, φυτοφάρμακα, συνεχή αισθητηριακή διέγερση, τεχνητό φωτισμό, επεξεργασμένα τρόφιμα και μακρές περιόδους καθιστικής ζωής.

«Στα περιβάλλοντα των προγόνων μας, ήμασταν καλά προσαρμοσμένοι να αντιμετωπίζουμε οξύ στρες για να αποφύγουμε ή να αντιμετωπίσουμε θηρευτές», λέει ο Κόλιν Σο, ο οποίος διευθύνει την ερευνητική ομάδα Human EvolutionaryEcoPhysiology (HEEP) μαζί με τον Ντάνιελ Λόνγκμαν. «Το λιοντάρι εμφανιζόταν περιστασιακά και έπρεπε να είσαι έτοιμος να αμυνθείς — ή να τρέξεις. Το κλειδί είναι ότι το λιοντάρι μετά έφευγε».

Στη σύγχρονη ζωή, στρεσογόνοι παράγοντες όπως η κίνηση στους δρόμους, η πίεση στη δουλειά, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ο επίμονος θόρυβος ενεργοποιούν τα ίδια βιολογικά μονοπάτια που κάποτε βοηθούσαν τους ανθρώπους να επιβιώσουν από θηρευτές. Σε αντίθεση με τη γρήγορη επίλυση που είχαν οι πρόγονοί μας, αυτά τα στρεσογόνα ερεθίσματα σπάνια υποχωρούν. «Το σώμα μας αντιδρά σαν όλα αυτά τα ερεθίσματα να είναι λιοντάρια», εξηγεί ο Λόνγκμαν. «Είτε πρόκειται για μια δύσκολη συζήτηση με το αφεντικό σου είτε για τον θόρυβο της κίνησης, το σύστημα αντίδρασης στο στρες λειτουργεί σαν να αντιμετωπίζεις ξανά και ξανά λιοντάρια. Ως αποτέλεσμα, έχεις μια πολύ ισχυρή αντίδραση από το νευρικό σου σύστημα, αλλά καθόλου αποκατάσταση».

Βιομηχανοποίηση και επιπτώσεις στην υγεία και την αναπαραγωγή

Στην ανασκόπησή τους, οι Σο και Λόνγκμαν αξιολογούν έρευνες που υποδηλώνουν ότι η στροφή προς τη βιομηχανική και αστική διαβίωση μειώνει την εξελικτική καταλληλότητα των ανθρώπων. Η εξελικτική επιτυχία εξαρτάται τόσο από την επιβίωση όσο και από την αναπαραγωγή, και οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι και οι δύο έχουν επηρεαστεί αρνητικά από τότε που ξεκίνησε η βιομηχανοποίηση.

Τονίζουν τη μείωση των ποσοστών γονιμότητας σε μεγάλο μέρος του κόσμου και την αύξηση των φλεγμονωδών και αυτοάνοσων παθήσεων ως ενδείξεις ότι τα σύγχρονα περιβάλλοντα ασκούν πίεση στη βιολογία μας. «Υπάρχει ένα παράδοξο όπου, από τη μία, έχουμε δημιουργήσει τεράστιο πλούτο, άνεση και υγειονομική περίθαλψη για πολλούς ανθρώπους στον πλανήτη», λέει ο Σο, «αλλά από την άλλη, ορισμένα από αυτά τα βιομηχανικά επιτεύγματα έχουν επιβλαβείς επιπτώσεις στη λειτουργία του ανοσοποιητικού, στη γνωστική, φυσική και αναπαραγωγική μας υγεία».

Ένα από τα πιο μελετημένα παραδείγματα είναι η σταθερή μείωση του αριθμού και της κινητικότητας των σπερματοζωαρίων που παρατηρείται από τη δεκαετία του 1950. Ο Σο σημειώνει ότι αυτές οι τάσεις φαίνεται να συνδέονται με περιβαλλοντικές εκθέσεις. «Πιστεύεται ότι σχετίζεται με τα φυτοφάρμακα και τα ζιζανιοκτόνα στα τρόφιμα, αλλά και με τα μικροπλαστικά», λέει.

Αναζήτηση λύσεων που υποστηρίζουν την ανθρώπινη ευημερία

Οι τεχνολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες συνεχίζουν να αλλάζουν πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι μπορεί να ανταποκριθεί η βιολογική εξέλιξη. «Η βιολογική προσαρμογή είναι πολύ αργή. Οι μακροπρόθεσμες γενετικές προσαρμογές χρειάζονται πολλές γενιές — δεκάδες έως εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια», αναφέρει ο Σο.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, αυτό σημαίνει ότι η αναντιστοιχία μεταξύ ανθρώπινης φυσιολογίας και σύγχρονων συνθηκών ζωής δεν θα διορθωθεί από μόνη της μέσω της φυσικής εξέλιξης. Αντίθετα, υποστηρίζουν ότι οι κοινωνίες πρέπει να λάβουν ενεργά μέτρα για να μειώσουν αυτές τις πιέσεις, ενισχύοντας τη σύνδεση με τη φύση και δημιουργώντας πιο υγιή, βιώσιμα περιβάλλοντα.

Η αντιμετώπιση αυτής της αναντιστοιχίας απαιτεί τόσο πολιτισμικές όσο και περιβαλλοντικές αλλαγές. Ο Σο προτείνει να αντιμετωπίζουμε τη φύση ως κρίσιμη συνιστώσα της δημόσιας υγείας και να προστατεύουμε ή να αποκαθιστούμε τοπία που μοιάζουν με εκείνα στα οποία εξελίχθηκαν οι άνθρωποι. Υποστηρίζει επίσης την επανεξέταση του σχεδιασμού των πόλεων ώστε να ευθυγραμμίζεται καλύτερα με την ανθρώπινη φυσιολογία και να μειώνει τις επιβλαβείς εκθέσεις.

Απολαμβάνετε το περιεχόμενο μας? Εγγραφείτε στο newsletter μας!

«Η έρευνά μας μπορεί να εντοπίσει ποια ερεθίσματα επηρεάζουν περισσότερο την αρτηριακή πίεση, τον καρδιακό ρυθμό ή τη λειτουργία του ανοσοποιητικού, για παράδειγμα, και να μεταφέρει αυτή τη γνώση σε όσους λαμβάνουν αποφάσεις», λέει ο Σο. «Πρέπει να φτιάξουμε τις πόλεις μας σωστάκαι ταυτόχρονα να αναγεννήσουμε, να εκτιμήσουμε και να περάσουμε περισσότερο χρόνο σε φυσικούς χώρους».