Δυσλεξία: Ευρύτερες διαφορές στην οπτική επεξεργασία

Νέα έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Neuropsychologia δείχνει ότι οι ενήλικες με δυσλεξία επεξεργάζονται οπτικές πληροφορίες διαφορετικά από τους τυπικούς αναγνώστες, ακόμη και όταν κοιτάζουν αντικείμενα που δεν σχετίζονται με κείμενο. Τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι οι νευρωνικοί μηχανισμοί που διακρίνουν συγκεκριμένα στοιχεία -όπως μεμονωμένα πρόσωπα ή σπίτια- είναι λιγότερο ενεργοί στον δυσλεξικό εγκέφαλο. Αυτό σημαίνει ότι η δυσλεξία δεν περιορίζεται μόνο στις γνωστές δυσκολίες αντιστοίχισης ήχων με γραπτή γλώσσα, αλλά ίσως περιλαμβάνει και ευρύτερες διαφορές στην οπτική επεξεργασία.

Η δυσλεξία είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή που χαρακτηρίζεται από σοβαρές δυσκολίες στην ανάγνωση και ορθογραφία, οι οποίες παραμένουν παρά τις φυσιολογικές νοητικές ικανότητες και τις επαρκείς εκπαιδευτικές ευκαιρίες. Η επικρατέστερη θεωρία υποστηρίζει ότι η αιτία βρίσκεται σε φωνολογικό έλλειμμα: ο εγκέφαλος δυσκολεύεται να αναλύσει τις λέξεις στα συστατικά τους φωνήματα, κάνοντας δύσκολη την αντιστοίχισή τους με τα γράμματα. Ωστόσο, η ανάγνωση είναι και έντονα οπτική διαδικασία, που απαιτεί ταχεία διάκριση λεπτών οπτικών λεπτομερειών.

Μερικοί επιστήμονες έχουν προτείνει ότι η δυσλεξία ίσως σχετίζεται και με δυσλειτουργία υψηλού επιπέδου στην οπτική επεξεργασία. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, τα εγκεφαλικά συστήματα που συμμετέχουν στην αναγνώριση αντικειμένων επαναχρησιμοποιούνται κατά την ανάγνωση. Αν αυτά δεν λειτουργούν τυπικά, τότε η ανάγνωση επηρεάζεται. Τα προηγούμενα ευρήματα ήταν αντικρουόμενα, επομένως οι συγγραφείς της νέας μελέτης προσπάθησαν να εξετάσουν εάν υπάρχουν νευρωνικές διαφορές ακόμη κι όταν η συμπεριφορική επίδοση φαίνεται φυσιολογική.

Ο ερευνητής BrentPitchford (KU Leuven) εξήγησε ότι το έργο τους επικεντρώθηκε στην αναγνώριση μη γλωσσικών αντικειμένων, όπως πρόσωπα και σπίτια, προκειμένου να απομονωθεί η καθαρά οπτική επεξεργασία. Η μελέτη περιέλαβε 62 ενήλικες: 31 με ιστορικό δυσλεξίας και 31 τυπικούς αναγνώστες, με αντίστοιχα δημογραφικά χαρακτηριστικά και φυσιολογική όραση.

Οι συμμετέχοντες έκαναν μια εργασία αντιστοίχισης εικόνων ενώ καταγραφόταν η εγκεφαλική τους δραστηριότητα με EEG. Οι ερευνητές ενδιαφέρθηκαν για δύο δυναμικά:

•N170 (≈170 ms μετά την εμφάνιση εικόνας), που αφορά την πρώιμη κατηγοριοποίηση (π.χ. πρόσωπο ή σπίτι).

•N250 (230–320 ms), που αντικατοπτρίζει την αναγνώριση συγκεκριμένης ταυτότητας.

Οι εικόνες παρουσιάζονταν είτε πλήρεις, είτε φιλτραρισμένες σε υψηλές χωρικές συχνότητες (λεπτομέρειες/άκρες), είτε σε χαμηλές (γενικά σχήματα). Αυτό επέτρεψε να εξεταστεί αν η δυσλεξία σχετίζεται με ειδικές δυσκολίες στην επεξεργασία λεπτομερειών.

Συμπεριφορικά, οι δύο ομάδες είχαν παρόμοια επίδοση: ίδια ταχύτητα και ακρίβεια στην αναγνώριση προσώπων και σπιτιών, με μια μικρή, μη στατιστικά σημαντική πτώση στην ακρίβεια των δυσλεξικών σε εικόνες υψηλής λεπτομέρειας.

Ωστόσο, τα νευρωνικά δεδομένα αποκάλυψαν καθαρές διαφορές. Το N170 ήταν σχεδόν ίδιο μεταξύ των ομάδων, κάτι που δείχνει ότι η βασική δομική αναγνώριση αντικειμένων παραμένει ανέπαφη στην δυσλεξία. Αντίθετα, το N250 ήταν σταθερά μειωμένο στους δυσλεξικούς συμμετέχοντες, δείχνοντας χαμηλότερη νευρωνική ενεργοποίηση στη διαδικασία εξατομίκευσης αντικειμένων. Το αποτέλεσμα ήταν ισχυρό, εμφανίστηκε τόσο για πρόσωπα όσο και για σπίτια, και παρέμεινε αφού ελέγχθηκαν πιθανοί συγχυτικοί παράγοντες όπως η κόπωση ή το ADHD.

Τα ευρήματα ενισχύουν την υπόθεση της οπτικής δυσλειτουργίας υψηλού επιπέδου. Υποδηλώνουν ότι ο εγκέφαλος των δυσλεξικών λειτουργεί διαφορετικά όταν πρέπει να διακρίνει παρόμοια αντικείμενα, ακόμη κι όταν η συμπεριφορά φαίνεται φυσιολογική. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι ενήλικες με δυσλεξία πιθανώς χρησιμοποιούν αντισταθμιστικές στρατηγικές που καλύπτουν τις διαφορές στην καθημερινότητα, αλλά ενδέχεται να είναι λιγότερο αποτελεσματικές στις απαιτήσεις της γρήγορης ανάγνωσης.

Μια σημαντική περιορισμένη διαπίστωση είναι ότι πολλοί από τους δυσλεξικούς συμμετέχοντες είχαν πανεπιστημιακή εκπαίδευση, κάτι που υποδηλώνει υψηλό επίπεδο αντισταθμιστικών δεξιοτήτων. Είναι πιθανό ότι άτομα με χαμηλότερη εκπαίδευση θα παρουσίαζαν πιο εμφανείς δυσκολίες. Επίσης, η μελέτη αφορά ενήλικες· μένει να διερευνηθεί εάν αυτές οι νευρωνικές διαφορές υπάρχουν ήδη στα παιδιά πριν μάθουν να διαβάζουν.

Οι συγγραφείς τονίζουν ότι τα αποτελέσματα δεν ακυρώνουν τη σημασία των φωνολογικών δυσκολιών, που παραμένουν θεμελιώδεις. Αντίθετα, δείχνουν ότι η δυσλεξία είναι μια πολυπαραγοντική κατάσταση: τόσο οι φωνολογικοί όσο και οι οπτικοί μηχανισμοί συμβάλλουν.

Απολαμβάνετε το περιεχόμενο μας? Εγγραφείτε στο newsletter μας!

Για το μέλλον, οι ερευνητές σχεδιάζουν να συγκρίνουν τα ευρήματα με ομάδες όπως άτομα με προσωπαγνωσία (αδυναμία αναγνώρισης προσώπων), ώστε να διακρίνουν ποιες οπτικές διεργασίες είναι κοινές και ποιες εξειδικευμένες.