Πώς συνδέεται η διατροφή, το μικροβίωμα του εντέρου και το σύνολο της υγείας

Το μικροβίωμα του εντέρου αποτελεί το σύνολο των μικροοργανισμών που ζουν στο πεπτικό σύστημα και συμβάλλουν καθοριστικά στη συνολική υγεία. Εκτός από τη σωστή πέψη, επηρεάζει την ανοσολογική λειτουργία και έχει συνδεθεί με την ανάπτυξη παθήσεων όπως η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου (IBD), το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS), τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η παχυσαρκία, ο διαβήτης τύπου 2 και ακόμη και η κατάθλιψη. Η διατροφή διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό τη σύσταση και λειτουργία του μικροβιώματος, και αν και τα περισσότερα άτομα μπορούν να βελτιώσουν την εντερική τους υγεία με αλλαγές στον τρόπο ζωής, ορισμένες τροφές φαίνεται να έχουν ιδιαίτερα ευεργετική δράση. Ειδικοί συνοψίζουν τρεις πρόσφατες επιστημονικές μελέτες που εξετάζουν πώς συγκεκριμένα τρόφιμα επηρεάζουν το μικροβίωμα και κατ’ επέκταση τη γενικότερη υγεία.

1. Οι φυτικές ίνες ίσως μειώνουν τον κίνδυνο καρκίνου

Οι περισσότεροι ενήλικες στις ΗΠΑ δεν καταναλώνουν επαρκείς ποσότητες φυτικών ινών, παρότι είναι γνωστό ότι μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης πολλών παθήσεων. Οι ίνες δεν πέπτονται από τον άνθρωπο, αλλά από τα βακτήρια του εντέρου, τα οποία παράγουν ευεργετικά μεταβολικά παράγωγα.

Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Nature Metabolism (Ιανουάριος 2025) έδειξε ότι τα παραπροϊόντα της διάσπασης των φυτικών ινών, ιδίως τα λιπαρά οξέα βραχείας αλυσίδας (SCFAs) προπιονικό και βουτυρικό μπορούν να επηρεάσουν γονίδια που σχετίζονται με την πρόληψη της ανάπτυξης καρκινικών κυττάρων. Σε πειράματα σε ανθρώπινα κύτταρα παχέος εντέρου και σε ποντίκια, οι ουσίες αυτές επηρέασαν γονίδια που ελέγχουν τη διαφοροποίηση, τον πολλαπλασιασμό και τον προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο.

Η γενετική μηχανικός Şebnem Ünlüişler εξηγεί ότι τα SCFAs επιδρούν σε γονίδια που προάγουν ή καταστέλλουν τον καρκίνο, τροποποιώντας τις ιστόνες και καθιστώντας το DNA πιο «προσβάσιμο». Το βουτυρικό συγκεκριμένα αναστέλλει ένζυμα HDAC, κάτι που μπορεί να επιβραδύνει την ανάπτυξη των όγκων ή να προκαλέσει τον θάνατο των καρκινικών κυττάρων.

Αν και τα ευρήματα προσφέρουν πιθανή εξήγηση για τον προστατευτικό ρόλο της φυτικής διατροφής ενάντια στον καρκίνο του παχέος εντέρου, πρόκειται για μελέτη σε κύτταρα και ζώα· απαιτούνται ανθρώπινες κλινικές δοκιμές.

2. Περισσότερο γάλα ίσως βελτιώνει το μικροβίωμα, αλλά το τυρί μπορεί να έχει αντίθετο αποτέλεσμα

Τα γαλακτοκομικά είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά και ωφελούν τα οστά, αλλά δεν επηρεάζουν όλα το μικροβίωμα με τον ίδιο τρόπο. Μελέτη στο περιοδικό Nutrients ανέλυσε βιοψίες παχέος εντέρου από 34 ενήλικες και τις συνέκρινε με τις διατροφικές τους συνήθειες.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η αυξημένη κατανάλωση γάλακτος σχετίζεται με υψηλότερη αφθονία των βακτηρίων Faecalibacterium και Akkermansia, τα οποία συνδέονται με ισχυρότερη εντερική επένδυση, μειωμένη φλεγμονή και πιθανώς χαμηλότερο κίνδυνο IBD. Παράλληλα, όσοι έπιναν περισσότερο γάλα εμφάνιζαν μεγαλύτερη μικροβιακή ποικιλότητα (αλφα-διαφορετικότητα), στοιχείο που αντανακλά ένα πιο υγιές και ισορροπημένο εντερικό οικοσύστημα.

Αντίθετα, η υψηλή κατανάλωση τυριού συσχετίστηκε με μειωμένη ποικιλία και χαμηλότερα επίπεδα Bacteroides, βακτηρίου με περίπλοκο ρόλο στην πέψη, με είδη που μπορούν να είναι ωφέλιμα αλλά και επιβλαβή.

Παρά τα ενδιαφέροντα ευρήματα, η μελέτη βασίστηκε σε μικρό δείγμα, σε αυτοαναφορές και σε κυρίως μεγαλύτερους άνδρες, συνεπώς απαιτείται περαιτέρω έρευνα ώστε να εξαχθούν ασφαλή διατροφικά συμπεράσματα.

3. Ποιότητα και ποικιλία τροφών: Ο σημαντικότερος παράγοντας για το μικροβίωμα

Μια μεγάλη πολυεθνική μελέτη σε πάνω από 21.000 άτομα (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία), δημοσιευμένη στο Nature Microbiology, έδειξε ότι αυτό που έχει μεγαλύτερη επίδραση στη σύσταση του εντερικού μικροβιώματος δεν είναι ο τύπος της διατροφής (βίγκαν, χορτοφαγική, παμφάγα), αλλά η ποιότητα και η ποικιλία των τροφίμων.

Οι παμφάγοι εμφάνιζαν συνήθως μεγαλύτερη συνολική βακτηριακή ποικιλία, αλλά και υψηλότερα επίπεδα βακτηρίων που σχετίζονται με την πέψη κρέατος και με αυξημένο κίνδυνο IBD ή καρκίνου του παχέος εντέρου. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι θα αναπτυχθεί απαραίτητα νόσος.

Οι χορτοφαγικές και veganδίαιτες είχαν υψηλότερα επίπεδα βακτηρίων που παράγουν SCFAs μέσω ζύμωσης ινών. Όμως η μελέτη έδειξε επίσης ότι παμφάγοι που κατανάλωναν πολλές διαφορετικές φυτικές τροφές πλούσιες σε ίνες εμφάνιζαν παρόμοια ευεργετική μικροβιακή σύνθεση.

Ο επικεφαλής ερευνητής Nicola Segata εξήγησε ότι όσο μεγαλύτερη η ποικιλία φυτικών τροφών, τόσο μεγαλύτερη η ποικιλία ωφέλιμων μικροβίων, επειδή κάθε τύπος φυτικής ίνας υποστηρίζει διαφορετικά μικροβιακά είδη.

Απολαμβάνετε το περιεχόμενο μας? Εγγραφείτε στο newsletter μας!

Οι τρεις μελέτες υπογραμμίζουν ότι η υγεία του εντερικού μικροβιώματος αποτελεί σύνθετο αποτέλεσμα της συνολικής διατροφής. Οι φυτικές ίνες, το γάλα και η ποικιλία φυτικών τροφών φαίνεται να ενισχύουν τα ωφέλιμα βακτήρια, ενώ άλλες τροφές, όπως ορισμένα τυριά, ενδέχεται να έχουν λιγότερο ευεργετική επίδραση. Ωστόσο, πολλά από τα ευρήματα βασίζονται σε μικρές ή πρώιμες μελέτες, επομένως απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να διαμορφωθούν σαφείς συστάσεις.