Σκλήρυνση κατά πλάκας και στρες

04 Νοεμβρίου 2025, 17:25

Ο Δρ. Αρτέμιος Αρτεμιάδης εξηγεί πώς το άγχος επηρεάζει την πορεία της νόσου και τη ζωή των ασθενών

Η Σκλήρυνση κατά Πλάκας (ΣΚΠ) δεν είναι μια σπάνια νόσος, ούτε μια ομοιόμορφη εμπειρία. Για πολλούς ανθρώπους στην Κύπρο και παγκοσμίως, αποτελεί μια καθημερινή πρόκληση που συνδυάζει σωματικά, γνωστικά και ψυχολογικά συμπτώματα. Το στρες, αν και δεν ευθύνεται για την εμφάνιση της νόσου, μπορεί να πυροδοτήσει εξάρσεις και να επιβαρύνει την πορεία της.

Ο Δρ. Αρτέμιος Αρτεμιάδης, Επίκουρος Καθηγητής Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και υπεύθυνος της Μονάδας ΣΚΠ στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας, μιλάει για τη σύνδεση μεταξύ στρες και ΣΚΠ, την ψυχική ανθεκτικότητα των ασθενών και τα νέα δεδομένα που αλλάζουν την προσέγγιση στη φροντίδα της νόσου.

Εξηγήστε μας τι ακριβώς είναι η σκλήρυνση κατά πλάκας και πώς εκδηλώνεται;

Η σκλήρυνση κατά πλάκας είναι μία χρόνια νόσος που προσβάλλει το κεντρικό νευρικό σύστημα. Δηλαδή τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό. Είναι ανίατη νόσος, με την έννοια ότι ο/η ασθενής, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, δεν απαλλάσσεται από αυτήν. Παρόλα αυτά είναι θεραπεύσιμη που σημαίνει ότι οι περισσότεροι ασθενείς με την κατάλληλη θεραπεία και φροντίδα μπορούν να απολαύσουν μία φυσιολογική ζωή.

Η νόσος είναι κατά κύριο λόγο αυτοάνοση, δηλαδή το ανοσοποιητικό μας σύστημα που φυσιολογικά μας προστατεύει από τις λοιμώξεις και τον καρκίνο, επιτίθεται στο περίβλημα των νευρικών ινών που υπάρχουν στον εγκέφαλο, που λέγεται μυελίνη, αναγνωρίζοντάς την ως «ξένη» και απειλή. Εκτός από το παραπάνω «φλεγμονώδες» στοιχείο της νόσου, υπάρχει και ένα «νευροεκφυλιστικό» στοιχείο που οδηγεί σε αργή προοδευτική απώλεια συστατικών του νευρικού ιστού και είναι πιο έκδηλο στις προοδευτικές μορφές της νόσου. Αυτοί οι παθογενετικοί μηχανισμοί οδηγούν σε μια πλειάδα νευρολογικών συμπτωμάτων όπως διαταραχές όρασης, ανεξήγητη κόπωση, πόνους, αισθητικά ενοχλήματα π.χ. αιμωδίες, καψίματα κ.ά., κινητικά προβλήματα, διαταραχές ούρησης και αφόδευσης μέχρι και γνωσιακές διαταραχές όπως προβλήματα συγκέντρωσης και μνήμης, αργή σκέψη, διαταραχές λόγου κ.ά. Σε κάθε περίπτωση, τα περισσότερα προαναφερθέντα συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν σε πολλές νευρολογικές καταστάσεις, ακόμα και παροδικά σε φυσιολογικά άτομα, οπότε δεν θα πρέπει κατά ανάγκη η παρουσία τους να ανησυχεί το άτομο που τα βιώνει για τη σκλήρυνση κατά πλάκας. Σε περίπτωση που τα συμπτώματα είναι συνεχή και επιμένουν για πάνω από 24 ώρες και επηρεάζουν την καθημερινότητα του ατόμου, καλό είναι να γίνεται άμεση επίσκεψη στον ιατρό.

Υπάρχουν πρώιμα σημάδια που πρέπει να κινητοποιήσουν κάποιον;

Αυτό που είναι σίγουρο είναι όταν ένα άτομο εμφανίζει μία οξεία διαταραχή της όρασης, συχνά με πόνο στο μάτι, μία αδυναμία σε κάποιο άκρο ή κάποιο σύμπτωμα στην αισθητικότητα στο σώμα του, που διαρκεί 24 ώρες και επηρεάζει την καθημερινότητά του, θα πρέπει να επισκεφθεί τον ιατρό του.

Τα τελευταία χρόνια έχει αναγνωριστεί ότι πριν τη διάγνωση της νόσου, υπάρχει μία πρόδρομη περίοδος μέχρι και 10 χρόνια όπου το άτομο βιώνει συχνά συμπτώματα, κυρίως από τη ψυχική σφαίρα, όπως άγχος, στρες, κατάθλιψη, κόπωση, όσο και από τη σωματική, όπως συχνές λοιμώξεις, πόνους κ.ά. Παρόλα αυτά, η επιστημονική κοινότητα δεν έχει συμφωνήσει σε ένα κοινό σύστημα κριτηρίων γι’ αυτό το πρόδρομο στάδιο. Με άλλα λόγια, δεν είμαστε ακόμα σε θέση να επικοινωνήσουμε και να προτείνουμε επίσημα στην κοινότητα τρόπο για να ανιχνεύσουμε αυτήν την πρόδρομη φάση της νόσου.

Πόσοι άνθρωποι πάσχουν από ΣΚΠ στην Κύπρο;

Δυστυχώς, δεν υπάρχουν πρόσφατα επιδημιολογικά δεδομένα για την Κύπρο. Με βάση μία παλαιότερη μελέτη για την περίοδο 2000-2014, ο επιπολασμός της νόσου ήταν περίπου 200 άτομα ανά 100.000. Με άλλα λόγια υπολογίζουμε ότι υπάρχουν περίπου πάνω από 2.000 ασθενείς στη χώρα. Δεδομένης της αυξητικής τάσης της νόσου παγκοσμίως, θεωρώ ότι οι ασθενείς σήμερα είναι ακόμη περισσότεροι.

Ποια είναι η μέση ηλικία διάγνωσης της πολλαπλής σκλήρυνσης;

Η νόσος μπορεί να εμφανιστεί από την παιδική ηλικία μέχρι και την τρίτη ηλικία. Η μέση ηλικία εμφάνισης της νόσου είναι περίπου τα 20-40 έτη ζωής, με άλλα λόγια εμφανίζεται κυρίως σε νεαρούς ενήλικες στην πιο παραγωγική φάση της ζωής τους. Μάλιστα, οι γυναίκες έχουν υπερδιπλάσια πιθανότητα εμφάνισης της νόσου σε σχέση με τους άνδρες, με αυξητική τάση τελευταία.

Επιδεινώνει τα συμπτώματα η εμμηνόπαυση στις γυναίκες ασθενείς;

Κατά τη φάση της εμμηνόπαυσης έχει παρατηρηθεί ότι πολλά από τα συμπτώματα της νόσου π.χ. κόπωση, πόνοι, αισθητικά ενοχλήματα βιώνονται πιο έντονα από τις ασθενείς μας. Μετά την εμμηνόπαυση συνήθως οι ασθενείς βιώνουν λιγότερες υποτροπές της νόσου, αλλά φαίνεται ότι η χρόνια αναπηρία που σχετίζεται με τη νόσο να αυξάνεται σταδιακά. Θα πρέπει να τονιστεί ότι αυτές οι αλλαγές οφείλονται εν μέρει στις ορμονικές αλλαγές που συνεπάγεται η εμμηνόπαυση και εν μέρει στην ίδια την ηλικία της ασθενούς μας. Επίσης, θα πρέπει να τονιστεί ότι κάθε ασθενής είναι διαφορετική. Ασθενείς που έχουν λάβει την κατάλληλη θεραπεία και ελέγχονται με επιτυχία πριν την εμμηνόπαυση είναι λιγότερο πιθανό να βιώσουν επιδείνωση μετά την εμμηνόπαυση.

Υπάρχουν διαφορές στην πορεία της νόσου ανάμεσα στα δύο φύλα;

Ναι, η κλινική μας εμπειρία αλλά και η έρευνα για τη νόσο έχει δείξει ότι οι άνδρες ασθενείς είναι λιγότερο ευνοημένοι. Οι άνδρες ασθενείς διαγιγνώσκονται συνήθως σε μεγαλύτερη ηλικία, εμφανίζουν πιο συχνά την πρωτοπαθώς προοδευτική μορφή της νόσου (που συνολικά απαντάται στο 10-15% των ασθενών), βιώνουν μεν λιγότερες υποτροπές από τις γυναίκες, αλλά το νευροεκφυλιστικό στοιχείο που ευθύνεται για την προοδευτικότητα της νόσου και είναι πιο δύσκολα θεραπεύσιμο, επιταχύνεται σε σχέση με τις γυναίκες.

Ποιος είναι ο ρόλος του στρες στην πορεία της νόσου;

Καταρχάς θα πρέπει να τονιστεί ότι το στρες είναι μέρος της ζωής όλων μας και απολύτως αναγκαίο για να μπορούμε να ανταπεξέλθουμε στις καθημερινές υποχρεώσεις και προκλήσεις της ζωής μας. Άρα το στρες δεν θα πρέπει εξ’ ορισμού να θεωρείται κακό και σίγουρα δεν θα πρέπει να το μπερδεύουμε με το άγχος. Το υπερβολικό ή δυσπροσαρμοστικό στρες που πολλές φορές βιώνεται ως άγχος, ναι μπορεί να επηρεάσει τη νόσο.

Σήμερα έχουμε αρκετά ερευνητικά δεδομένα για να πούμε ότι το υπερβολικό ή δυσπροσαρμοστικό στρες, ειδικά αυτό που προέρχεται από το οικογενειακό περιβάλλον, την εργασία και τις διαπροσωπικές σχέσεις, σχετίζεται τόσο με την έναρξη όσο και με την υποτροπή της νόσου. Μάλιστα, φαίνεται ότι υπάρχει μία χρονοκαθυστέρηση 4-8 εβδομάδων από ένα στρεσογόνο γεγονός μέχρι την υποτροπή της νόσου.

Ως εκ τούτου, η σωστή διαχείριση του στρες είναι μία δεξιότητα που πρέπει να έχουν οι ασθενείς τόσο ως μέρος της θεραπείας για τη νόσο, όσο και για τη συνολική προσωπική τους ευημερία και ευεξία. Οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να είναι αρωγοί στην απόκτηση αυτής της δεξιότητας και να βοηθούν εξατομικευμένα τους ασθενείς κατάλληλα.

Έχετε μελετήσει τη σχέση μεταξύ ψυχικής κατάστασης και εξάρσεων;

Παλαιότερα είχαμε δημοσιεύσει μία συστηματική ανασκόπηση των ερευνών στο θέμα που έδειξε τη σαφή συσχέτιση του δυσπροσαρμοστικού στρες με τις εξάρσεις της νόσου. Οι μεταγενέστερες μελέτες μου στο θέμα αφορούσαν κυρίως την επίδραση της διαχείρισης του στρες στην ίδια τη νόσο. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά τόσο για εμάς τους ερευνητές όσο και για τους ασθενείς. Οι ασθενείς που ανήκαν στις ομάδες παρέμβασης για τη διαχείριση του στρες βίωναν λιγότερα συμπτώματα από τη νόσο, καλύτερη ψυχολογική υγεία και σίγουρα αισθητά καλύτερη ποιότητα ζωής. Σε πολλούς από τους συμμετέχοντες καταγράψαμε και αλλαγές που δεν ήταν επίσημοι στόχοι των μελετών μας, όπως καλύτερη νοηματοδότηση της νόσου, αλλά και της ίδιας της ζωής τους, ποιοτικότερες σχέσεις με τους επαγγελματίες υγείας ακόμα και με τους οικείους τους.

Υπάρχουν στοιχεία για το αν η πανδημία του Covid επηρέασε την κατάσταση των ασθενών;

Για την Κύπρο δυστυχώς δεν έχουμε επαρκή στοιχεία. Με βάση μελέτες στο εξωτερικό αλλά και τη δική μας εμπειρία, η πανδημία του COVID είχε κυρίως έμμεση επίδραση στους ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας. Ειδικά την περίοδο των περιορισμένων μετακινήσεων οι ασθενείς έχαναν ραντεβού με τους επαγγελματίες υγείας π.χ. ιατρούς, τμήματα εγχύσεων των θεραπειών, επαγγελματίες αποκατάστασης κ.α. Επίσης, την ίδια περίοδο, όπως και στον γενικό πληθυσμό, επιδεινώθηκε η ψυχολογική υγεία αυτών των ασθενών με συμπτώματα, άγχους, φοβιών, κατάθλιψης κ.ά. Η αυτή καθ’ αυτή COVID λοίμωξη δεν φαίνεται να επηρέασε άμεσα την υγεία που σχετίζεται με τη νόσο των ασθενών, με εξαίρεση ευτυχώς έναν μικρό αριθμό εκείνων που ελάμβαναν αντι-CD20 θεραπείες και νόσησαν.

Ποιες είναι οι σύγχρονες θεραπευτικές εξελίξεις και ποιος ο ρόλος της ψυχολογικής στήριξης των ασθενών;

Σήμερα ένας Νευρολόγος διαθέτει πολλά φαρμακευτικά όπλα στην φαρέτρα του για την αποτελεσματική θεραπεία της νόσου, που εξασφαλίζουν στους ασθενείς μία μακρόχρονη πολύ καλή ποιότητα ζωής χωρίς υποτροπές και αναπηρία. Τελευταίες σχετικά φαρμακευτικές προσθήκες είναι τα anti-CD20 αλλά και άλλα φάρμακα που εγκρίθηκαν τόσο για την υποτροπιάζουσα όσο και για τις προοδευτικές μορφές της νόσου. Τα τελευταία χρόνια γίνονται επίσης σημαντικές προσπάθειες για τον εμπλουτισμό των θεραπευτικών επιλογών μας με φάρμακα που στοχεύουν περισσότερο στο νευροεκφυλιστικό στοιχείο της νόσου με κύριο εκπρόσωπο τα φάρμακα που ονομάζονται BTK inhibitors, ακόμα και με φάρμακα που συμβάλλουν στην επανόρθωση των βλαβών στο νευρικό ιστό που είναι ακόμα σε προκλινικές και πρώτης κλινικής φάσης μελέτες. Ήδη η επιστημονική κοινότητα έχει καταφέρει να αλλάξει τη φυσική πορεία της νόσου, όχι μόνο με τα νέα φάρμακα που ανέφερα, αλλά και με νέα διαγνωστικά κριτήρια και κατευθυντήριες οδηγίες που επιτρέπουν τόσο την πιο γρήγορη διάγνωση της νόσου όσο και την πρώιμη θεραπευτική παρέμβαση με υψηλής δραστικότητας φάρμακα.

Η ψυχολογική στήριξη των ασθενών αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της θεραπευτικής στρατηγικής στη νόσο και δεν έχει μόνο έμμεσα οφέλη στη ζωή των ασθενών αλλά και άμεσα στην ίδια την πορεία της νόσου. Η σκλήρυνση κατά πλάκας θεωρείται πια μία ψυχοσωματική νόσος που επηρεάζει αλλά και επηρεάζεται από την ψυχική υγεία των ασθενών. Στην χώρα μας θα έλεγα ότι χρειάζεται περισσότερη ευαισθητοποίηση σε αυτό το θέμα, όχι μόνο των ασθενών, αλλά και των ίδιων των επαγγελματιών υγείας με προγράμματα εκπαίδευσης και παρεμβάσεις. Τα οργανωμένα κέντρα για τη σκλήρυνση κατά πλάκας που λειτουργούν σήμερα -όπως το δικό μας του Πανεπιστημίου Κύπρου στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας και στο Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής- δεν επαρκούν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των ασθενών στον τομέα της ψυχολογικής υποστήριξης. Τεχνολογικά εργαλεία όπως αυτό της τηλεϊατρικής, της τεχνικής νοημοσύνης, των ειδικών εφαρμογών στις έξυπνες συσκευές συνοδευόμενα από την εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας και την οργανωμένη δικτύωσή τους, μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στην καλύτερη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και στη συνολική βελτίωση της ψυχικής υγείας των ασθενών με σκλήρυνση κατά πλάκας.

Η Σκλήρυνση κατά Πλάκας δεν είναι πια μόνο ένα ιατρικό ζήτημα, αλλά μια σύνθετη κατάσταση που αγγίζει κάθε πλευρά της ζωής του ασθενούς. Όπως επισημαίνει ο Δρ. Αρτεμιάδης, το χρόνιο στρες μπορεί να επιβαρύνει την πορεία της νόσου, ενώ η ψυχική ανθεκτικότητα και η σωστή διαχείρισή του αποτελούν καθοριστικούς συμμάχους στη θεραπεία. Η σύγχρονη προσέγγιση βασίζεται πλέον στη συνεργασία της ιατρικής επιστήμης με την ψυχολογία και τα νέα τεχνολογικά εργαλεία, προσφέροντας στους ασθενείς όχι μόνο καλύτερη υγεία, αλλά και μια πιο ουσιαστική ποιότητα ζωής.