Κακές διατροφικές συνήθειες για μεγάλο αριθμό παιδιών στην Ελλάδα

Πολλά επιστημονικά ευρήματα υποδηλώνουν ότι η παιδική ηλικία είναι μια κρίσιμη περίοδος ζωής κατά την οποία διαμορφώνονται και εδραιώνονται παράγοντες υγιεινού τρόπου ζωής που παρακολουθούνται σταθερά αργότερα στη ζωή. Στην εφηβεία, υγιεινές συμπεριφορές, όπως οι διατροφικές συνήθειες, προάγουν την ευεξία και την υγεία και σχετίζονται με βελτιωμένες υγιεινές συμπεριφορές στην ενήλικη ζωή. Βάσει του οδηγού των Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) για την προαγωγή της υγείας και την πρόληψη των χρόνιων νοσημάτων στα σχολικά παιδιά, είναι ευκολότερο και πιο αποτελεσματικό να εγκαθίστανται ευνοϊκές διατροφικές συνήθειες κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, παρά να προσπαθούμε να τις αλλάξουμε στην ενήλικη ζωή.

Οι υγιεινές διατροφικές συνήθειες στην πρώιμη ζωή αποτελούν κρίσιμη συμπεριφορική πορεία που μπορεί να επηρεάσει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων και να βοηθήσει στην πρόληψη της ανάπτυξης χρόνιων νοσημάτων, όπως η υπερβολική σωματική λίπος, ο διαβήτης τύπου 2 και η υποβέλτιστη ανοσία στην ενήλικη ζωή. Η μεσογειακή διατροφή (ΜΔ) συνδέεται εδώ και καιρό με την ανθρώπινη υγεία ακόμη και στα παιδιά και τους εφήβους. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η ΜΔ έχει ενθαρρυντικά αποτελέσματα κατά των καρδιαγγειακών, μεταβολικών και ψυχικών ασθενειών.

Η παχυσαρκία μεταξύ παιδιών και εφήβων έχει αυξηθεί ανησυχητικά παγκοσμίως, διατηρείται συχνά και στην ενήλικη ζωή και μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης χρόνιων παθήσεων, ακόμη και κατά την παιδική και πρώιμη ενήλικη ηλικία. Αν και πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην παιδική παχυσαρκία, όπως γενετικοί, βιολογικοί, συμπεριφορικοί, κοινωνικοί, πολιτισμικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες, μερικές από τις πιο ευρέως αποδεκτές θεωρίες αφορούν κακές διατροφικές συνήθειες, ανεπαρκή σωματική δραστηριότητα και καθιστική ζωή. Επιπλέον, θεωρείται ότι η επίδραση αυτών των παραγόντων στον δείκτη παχυσαρκίας τροποποιείται από το φύλο και την ηλικία. Επιστημονικά δεδομένα προτείνουν ότι υπάρχουν διαφορές στις διατροφικές συνήθειες μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών λόγω των διαφορετικών τρόπων ζωής παιδιών και εφήβων.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για την ερμηνεία και εκτίμηση των διατροφικών συνηθειών παιδιών και εφήβων· ένας από αυτούς είναι ο δείκτης ποιότητας μεσογειακής διατροφής για παιδιά και εφήβους (KIDMED). Η παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή (ΜΔ) αναπαριστά πρότυπα διατροφής κυρίως των πληθυσμών κοντά στη Μεσόγειο και χαρακτηρίζεται από υψηλή κατανάλωση λαχανικών, φρούτων, οσπρίων, δημητριακών, ξηρών καρπών και ελαιολάδου.

Όσο γνωρίζουμε, λίγες μελέτες έχουν εξετάσει μέχρι σήμερα τα διατροφικά πρότυπα των ελληνόπουλων βάσει εθνικά αντιπροσωπευτικού δείγματος, ενώ οι αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες κατά την πορεία ανάπτυξης από την παιδική ηλικία στην εφηβεία και οι πιθανές συσχετίσεις με την παχυσαρκία και τον τόπο διαμονής δεν έχουν διερευνηθεί πλήρως σε μεγάλες, αντιπροσωπευτικές μελέτες πανεθνικής κλίμακας.

Συνεπώς, η παρούσα μελέτη στόχευσε 

α) να διερευνήσει τις διατροφικές συνήθειες από την πρώιμη παιδική ηλικία έως την εφηβεία κατά φύλο, περιοχή και τόπο διαμονής και

β) να αξιολογήσει πιθανές συσχετίσεις μεταξύ διατροφικών συνηθειών και παχυσαρκίας σε ένα εθνικά αντιπροσωπευτικό δείγμα σχολικών παιδιών ηλικίας 7–18 ετών.

Μελέτη του πληθυσμού

Τα δεδομένα προήλθαν από μια αντιπροσωπευτική του πληθυσμού, πανελλήνια, σχολική έρευνα υγείας που διεξήχθη στην Ελλάδα το 2018 υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας. Συλλέχθηκαν διατροφικά και ανθρωπομετρικά δεδομένα καθώς και πληροφορίες για ηλικία, φύλο, περιοχή και τόπο κατοικίας (αγροτική/αστική). Στη μελέτη συμμετείχαν 177.091 παιδιά και έφηβοι ηλικίας 7–18 ετών από δημόσια και ιδιωτικά σχολεία (ποσοστό συμμετοχής περίπου 40% του συνολικού μαθητικού πληθυσμού της Ελλάδας). Το δείγμα ήταν αντιπροσωπευτικό του συνολικού ελληνικού πληθυσμού. Οι ποσοστώσεις συμμετοχής διασφάλισαν την αναλογική εγγραφή των παιδιών βάσει των περιοχών της Ελλάδας και της κατανομής του μαθητικού πληθυσμού σε αστικές/αγροτικές περιοχές (σύμφωνα με την απογραφή του 2011). Οι γονείς ενημερώθηκαν εγγράφως για την έρευνα αυτή και υπέγραψαν τη συναίνεσή τους.

Αξιολόγηση δημογραφικών και ανθρωπομετρικών δεδομένων

Οι δημογραφικές πληροφορίες των μαθητών (π.χ. σχολείο, τάξη, φύλο, ημερομηνία γέννησης) λήφθηκαν από τα σχολικά αρχεία. Το βάρος και το ύψος μετρήθηκαν το πρωί με τυποποιημένη διαδικασία. Συγκεκριμένα, το βάρος μετρήθηκε σε όρθια στάση με ηλεκτρονική ζυγαριά ακριβείας 100 γρ. (τα παιδιά φορούσαν ελαφριά ρούχα). Το ύψος μετρήθηκε με ακρίβεια 0,5 εκ. με το βάρος ισομερώς κατανεμημένο στα δύο πόδια, το κεφάλι σε ευθεία θέση και τους γλουτούς ενωμένους με το κατακόρυφο του σταδίου μέτρησης ύψους. Ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) υπολογίστηκε ως ο λόγος του βάρους προς το τετράγωνο του ύψους (kg/m²). Η κατάσταση ΔΜΣ (φυσιολογικό βάρος, υπέρβαρο, παχύσαρκο) ταξινομήθηκε με βάση τα ηλικιακά και φύλου ειδικά όρια του International Obesity Task Force. Οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν από επαγγελματίες Φυσικής Αγωγής. Δεδομένου ότι τα δεδομένα συλλέχθηκαν στο πλαίσιο του υποχρεωτικού σχολικού προγράμματος, θεωρήθηκε επαρκής η προφορική συναίνεση των μαθητών.

Αξιολόγηση διατροφικών συνηθειών

Οι διατροφικές συνήθειες των παιδιών καταγράφηκαν μέσω ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου που συμπληρώθηκε στο σχολείο με βοήθεια των δασκάλων ή καθηγητών πληροφορικής. Οι διατροφικές συνήθειες αξιολογήθηκαν με τον δείκτη KIDMED, ο οποίος περιλαμβάνει 16 ερωτήσεις τύπου ναι/όχι. Αυτές καλύπτουν διατροφικές συνήθειες σύμφωνα με τις αρχές της μεσογειακής διατροφής και τις γενικές οδηγίες διατροφής για νέους, καθώς και συνήθειες που υπονομεύουν αυτές τις αρχές. Οι αρνητικές απαντήσεις σε σχέση με μια διατροφή υψηλής ποιότητας βαθμολογούνται με −1, ενώ οι θετικές με +1. Συγκεκριμένα, τέσσερις ερωτήσεις αφορούν αρνητικές συνήθειες (κατανάλωση γρήγορου φαγητού, γλυκισμάτων, γλυκών και παράλειψη πρωινού), ενώ 12 ερωτήσεις αφορούν θετικές συνήθειες (κατανάλωση λαδιού, ψαριού, φρούτων, λαχανικών, δημητριακών, ξηρών καρπών, οσπρίων, γαλακτοκομικών, γιαουρτιού και ζυμαρικών). Ο συνολικός δείκτης KIDMED κυμαίνεται από 0 έως 12 και κατηγοριοποιείται σε τρία επίπεδα: ≥8 (βέλτιστη συμμόρφωση στη ΜΔ), 4–7 (μέτρια συμμόρφωση) και ≤3 (χαμηλή συμμόρφωση).

Στατιστική ανάλυση

Τα περιγραφικά στατιστικά εκφράστηκαν ως μέσος όρος ± τυπική απόκλιση ή συχνότητα (ποσοστά). Οι συσχετίσεις μεταξύ κατηγορικών μεταβλητών αξιολογήθηκαν με το τεστ χ², ενώ για τις διαφορές στους μέσους όρους χρησιμοποιήθηκαν το t-test και η ανάλυση διακύμανσης (ANOVA). Για τη σύγκριση των ομάδων KIDMED πραγματοποιήθηκαν μετα-αναλύσεις με τη μέθοδο Bonferroni. Το μέγεθος της επίδρασης υπολογίστηκε με το d του Cohen. Οι τάσεις ανά φύλο αξιολογήθηκαν με γραμμική παλινδρόμηση. Η καλή προσαρμογή των μοντέλων ελέγχθηκε με το τεστ Hosmer-Lemeshow και αναλύθηκαν τα υπολειμματικά δεδομένα για ανίχνευση ακραίων τιμών. Όλες οι αναλύσεις έγιναν με το SPSS έκδοση 23.0. Η στατιστική σημαντικότητα ορίστηκε στο p < 0.05.

Αποτελέσματα

Απολαμβάνετε το περιεχόμενο μας? Εγγραφείτε στο newsletter μας!

Συνολικά, συμμετείχαν 177.091 σχολικά παιδιά ηλικίας 6–18 ετών. Παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ αγοριών και κοριτσιών στις ανθρωπομετρικές μετρήσεις και τις διατροφικές συνήθειες (όλες οι τιμές p < 0.001). Οι μέσες τιμές του δείκτη KIDMED ήταν 6.7 ± 2.4 για τα αγόρια και 6.8 ± 2.3 για τα κορίτσια, ενώ σχεδόν το 10% του συνολικού πληθυσμού παρουσίαζε ανεπαρκείς διατροφικές συνήθειες. Συμπεραίνοντας, επειδή τα ελληνόπουλα δεν υιοθετούν πλήρως την παραδοσιακή καρδιοπροστατευτική μεσογειακή διατροφή, θα ήταν χρήσιμο να δοθούν συγκεκριμένες συστάσεις, ειδικά για τους εφήβους, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος μελλοντικών αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία.