Νόμπελ Ιατρικής 2025: Πώς το ανοσοποιητικό καταπολεμά "εισβολείς" αλλά όχι το ίδιο το σώμα

07 Οκτωβρίου 2025, 07:00

Το Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής - Φυσιολογίας για το 2025 απονεμήθηκε σε τρεις επιστήμονες - δύο Αμερικανούς και έναν Ιάπωνα- για την ανακάλυψη του τρόπου με τον οποίο το ανοσοποιητικό σύστημα, μάς προστατεύει από χιλιάδες διαφορετικούς μικροοργανισμούς που προσπαθούν να εισβάλουν στο σώμα μας αλλά δεν επιτίθεται στον... εαυτό του.

Η Mary E. Brunkow, ο Fred Ramsdell και ο Shimon Sakaguchi θα μοιραστούν το βραβείο «για τις θεμελιώδεις ανακαλύψεις τους σχετικά με την περιφερική ανοσολογική ανοχή». Οι βραβευθέντες εντόπισαν τα «ρυθμιστικά Τ κύτταρα» (regulatory T cells), τα οποία λειτουργούν σαν φρουροί ασφαλείας του ανοσοποιητικού συστήματος και εμποδίζουν τα ανοσοκύτταρα να επιτίθενται στο ίδιο μας το σώμα, κάτι που αποτελεί αιτία για τις αυτοάνοσες ασθένειες. «Οι ανακαλύψεις τους υπήρξαν καθοριστικές για την κατανόησή μας σχετικά με το πώς λειτουργεί το ανοσοποιητικό σύστημα και γιατί δεν αναπτύσσουμε όλοι σοβαρές αυτοάνοσες παθήσεις», δήλωσε ο Olle Kämpe, πρόεδρος της Επιτροπής Νόμπελ.

Τα ευρήματα οδήγησαν στην ανάπτυξη πιθανών ιατρικών θεραπειών που, όπως δήλωσε η Επιτροπή, οι επιστήμονες ελπίζουν ότι θα μπορούσαν να θεραπεύσουν αυτοάνοσες ασθένειες, καθώς και να προσφέρουν πιο αποτελεσματικές θεραπείες κατά του καρκίνου και να μειώσουν τις επιπλοκές μετά από μεταμοσχεύσεις βλαστοκυττάρων και οργάνων. Οι αυτοάνοσες ασθένειες, όπως ο λύκος, η ρευματοειδής αρθρίτιδα και η σκλήρυνση κατά πλάκας, αποτελούν ένα φάσμα παθήσεων που πλήττουν ασθενείς κάθε ηλικίας, συχνά με καταστροφικές ή και θανατηφόρες συνέπειες, δήλωσε ο Daniel Kastner, διακεκριμένος ερευνητής στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ. «Τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα διαδραματίζουν έναν απολύτως ζωτικό ρόλο στην πρόληψη ή την ανακούφιση των επιπτώσεών τους», πρόσθεσε.

Εισβάλλοντες παθογόνοι μικροοργανισμοί

Το ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο η Επιτροπή χαρακτήρισε ως ένα «αριστούργημα της εξέλιξης», μας προστατεύει από τις ασθένειες αρχικά αναγνωρίζοντας τη διαφορά ανάμεσα στους παθογόνους μικροοργανισμούς και τα κύτταρα του ίδιου του σώματος, και έπειτα επιτιθέμενο στους εισβάλλοντες μικροοργανισμούς. Για να αποφύγουν το ανοσοποιητικό σύστημα, οι παθογόνοι μικροοργανισμοί αναπτύσσουν ομοιότητες με τα ανθρώπινα κύτταρα, χρησιμοποιώντας αυτό το τέχνασμα ως είδος «καμουφλάζ». Αν οι παθογόνοι μικροοργανισμοί καταφέρουν να καμουφλαριστούν επιτυχώς, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ένα είδος «βιολογικής φωτιάς», όπου το ανοσοποιητικό σύστημα του σώματος επιτίθεται στα δικά του κύτταρα, ανίκανο να διακρίνει τη διαφορά ανάμεσα σε έναν εισβολέα και σε κάτι που ήδη ανήκει στο σώμα.

Η Επιτροπή ανέφερε ότι ο Sakaguchi, Ιάπωνας ανοσολόγος που εργάζεται σήμερα στο Πανεπιστήμιο της Οσάκα, έκανε μια πρωτοποριακή ανακάλυψη το 1995, η οποία βοήθησε να εξηγηθεί γιατί το ανοσοποιητικό σύστημα δεν επιτίθεται συχνότερα στο ίδιο μας το σώμα.

Μελετώντας ποντίκια και τον ρόλο του θύμου αδένα – του οργάνου όπου ωριμάζουν τα Τ κύτταρα – ο Sakaguchi ανακάλυψε ότι το ανοσοποιητικό σύστημα πρέπει να διαθέτει κάποια άλλη μορφή «φρουρού ασφαλείας» για να αποτρέπει τον οργανισμό από το να επιτίθεται στον εαυτό του. Αυτή η νέα κατηγορία ανοσοκυττάρων ονομάστηκε «ρυθμιστικά Τ κύτταρα» (regulatory T cells). Οι Brunkow και Ramsdell, και οι δύο Αμερικανοί, βασίστηκαν στην ανακάλυψη του Sakaguchi στις αρχές της δεκαετίας του 2000, όταν εξήγησαν γιατί ένας συγκεκριμένος τύπος ποντικού ήταν ιδιαίτερα ευάλωτος στις αυτοάνοσες ασθένειες. Τα πειράματά τους διήρκεσαν πολλά χρόνια. Ενώ σήμερα η χαρτογράφηση του γονιδιώματος ενός ποντικού διαρκεί μόνο λίγες ημέρες, «τη δεκαετία του 1990 ήταν σαν να ψάχνεις για μια βελόνα σε μια τεράστια θημωνιά», όπως ανέφερε η Επιτροπή. Τελικά, οι Brunkow και Ramsdell εντόπισαν μια μετάλλαξη σε ένα συγκεκριμένο γονίδιο αυτών των ποντικών, το οποίο ονόμασαν «Foxp3».

Στη συνέχεια, απέδειξαν ότι οι μεταλλάξεις στο ανθρώπινο αντίστοιχο του γονιδίου αυτού προκαλούν το «σύνδρομο IPEX», μια σοβαρή αυτοάνοση ασθένεια. Το 2003, ο Sakaguchi συνέδεσε τα ευρήματά τους με τη δική του ανακάλυψη της δεκαετίας του 1990, αποδεικνύοντας ότι το γονίδιο «Foxp3», ρυθμίζει την ανάπτυξη των ρυθμιστικών Τ κυττάρων.

Πέρυσι, το βραβείο απονεμήθηκε στους Αμερικανούς επιστήμονες Victor Ambros και Gary Ruvkun για το έργο τους σχετικά με την ανακάλυψη του microRNA, ενός μορίου που ρυθμίζει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα κύτταρα στο σώμα. Το 2023, το βραβείο απονεμήθηκε στην Katalin Karikó και τον Drew Weissman για το έργο τους πάνω στα εμβόλια mRNA (αγγελιοφόρου RNA), ένα κρίσιμο εργαλείο για τον περιορισμό της εξάπλωσης της COVID-19.