Η ανάγκη ή η άρνηση για άγγιγμα αναδεικνύουν στοιχεία της προσωπικότητάς μας

Νέα μελέτη, δημοσιευμένη στο περιοδικό Current Psychology, δείχνει ότι ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας επηρεάζουν το κατά πόσο ένα άτομο αποφεύγει τη σωματική επαφή ή τη χρησιμοποιεί για να ελέγξει τον σύντροφό του. Επιπλέον, οι μηχανισμοί πίσω από αυτές τις συμπεριφορές φαίνεται να διαφέρουν ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες.

Η έρευνα, με επικεφαλής τη διδάκτορα Emily R. Ives (Πανεπιστήμιο Βιρτζίνια) και τον καθηγητή Richard Mattson (Πανεπιστήμιο Binghamton), εστίασε στη λεγόμενη «Σκοτεινή Τριάδα» της προσωπικότητας: Μακιαβελισμός, ψυχοπάθεια και ναρκισσισμός. Ο Μακιαβελισμός αφορά χειριστικές και ψυχρές στρατηγικές για προσωπικό όφελος, η ψυχοπάθεια χαρακτηρίζεται από έλλειψη ενσυναίσθησης και παρορμητικότητα, ενώ ο ναρκισσισμός περιλαμβάνει αίσθηση ανωτερότητας και ανάγκη θαυμασμού.

Παράλληλα, οι ερευνητές ενσωμάτωσαν τη θεωρία προσκόλλησης, σύμφωνα με την οποία οι πρώιμες εμπειρίες με τους φροντιστές μας καθορίζουν τον τρόπο που συνδεόμαστε στις ενήλικες σχέσεις μας. Η «αγχώδης προσκόλληση» σχετίζεται με φόβο απόρριψης, ενώ η «αποφευκτική» με δυσφορία απέναντι στην οικειότητα.

Η ομάδα διερεύνησε τη σχέση αυτών των παραγόντων με δύο λιγότερο μελετημένες εκφάνσεις της σωματικής επαφής: την αποστροφή προς το άγγιγμα και τη χρήση εξαναγκαστικού αγγίγματος. Στην πρώτη περίπτωση, το άτομο νιώθει την επαφή ως παρεμβατική και την αποφεύγει· στη δεύτερη, χρησιμοποιεί την αφή ως μέσο ελέγχου ή επιβολής στον σύντροφο.

Η Ives εξήγησε πως το άγγιγμα μπορεί να επικοινωνήσει όχι μόνο αγάπη ή στοργή, αλλά και πιο «σκοτεινά» μηνύματα, όπως εξουσία και χειραγώγηση. Υπέθεσε, μάλιστα, ότι όσοι χρησιμοποιούν το άγγιγμα με καταναγκαστικό τρόπο ίσως ταυτόχρονα αποστρέφονται τη στοργική σωματική επαφή — κάτι που θα μπορούσε να εξηγηθεί από μια ανασφαλή προσκόλληση σε συνδυασμό με τα Σκοτεινά Τρία χαρακτηριστικά.

Στη μελέτη συμμετείχαν 526 φοιτητές που βρίσκονταν σε ερωτική σχέση. Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια για το στυλ προσκόλλησής τους (αγχώδες ή αποφευκτικό), για τα τρία «σκοτεινά» χαρακτηριστικά και για τη στάση τους απέναντι στη σωματική επαφή.

Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν την αρχική υπόθεση: το κοινό στοιχείο των τριών σκοτεινών χαρακτηριστικών —μια ανταγωνιστική και εγωκεντρική στάση— συνδέθηκε τόσο με αυξημένη αποστροφή προς το άγγιγμα όσο και με μεγαλύτερη τάση για εξαναγκαστική χρήση του.

Φάνηκε επίσης μια αλυσίδα σύνδεσης: οι ανασφαλείς μορφές προσκόλλησης οδηγούν σε υψηλότερα σκορ στη «Σκοτεινή Τριάδα», χαρακτηριστικά τα τα οποία με τη σειρά τους αυξάνουν την πιθανότητα αποφυγής ή καταναγκασμού μέσω αφής. Με άλλα λόγια, οι πρώιμες εμπειρίες σχέσεων επηρεάζουν έμμεσα τις σωματικές συμπεριφορές μέσω της προσωπικότητας.

Όταν τα δεδομένα εξετάστηκαν ξεχωριστά για άνδρες και γυναίκες, οι διαφορές ήταν εντυπωσιακές. Για τις γυναίκες, η σχέση μεταξύ ανασφαλούς προσκόλλησης και αρνητικών συμπεριφορών αφής εξηγούνταν πλήρως από τα σκοτεινά χαρακτηριστικά —δηλαδή, μόνο όταν συνυπήρχαν και τα δύο, εμφανιζόταν η αποστροφή ή ο εξαναγκασμός μέσω αφής.

Για τους άνδρες, τα σκοτεινά χαρακτηριστικά είχαν μικρότερο ρόλο: η ανασφαλής προσκόλληση επηρέαζε απευθείας τη συμπεριφορά. Οι αποφευκτικοί άνδρες εμφάνιζαν μεγαλύτερη αποστροφή προς την αφή, ενώ οι αγχώδεις χρησιμοποιούσαν συχνότερα το άγγιγμα για έλεγχο, χωρίς αυτό να σχετίζεται με ναρκισσισμό ή ψυχοπάθεια.

Οι ερευνητές προτείνουν ότι οι γυναίκες ενδέχεται να έχουν κοινωνικοποιηθεί περισσότερο ώστε να χρησιμοποιούν την αφή ως μέσο επικοινωνίας, οπότε όσες διαθέτουν σκοτεινά χαρακτηριστικά ίσως την εκμεταλλεύονται για χειραγώγηση. Οι άνδρες, αντίθετα, μπορεί να χρησιμοποιούν άλλα μέσα, όπως ψυχολογική ή σωματική επιβολή.

Η μελέτη είχε, βέβαια, περιορισμούς: οι συμμετέχοντες ήταν κυρίως λευκοί, ετεροφυλόφιλοι φοιτητές, και τα αποτελέσματα δεν αποδεικνύουν αιτιότητα. Επιπλέον, τόσο η αποστροφή όσο και η εξαναγκαστική αφή ήταν φυσιολογικά κατανεμημένες, πράγμα που σημαίνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν βιώσει τουλάχιστον κάποιες στιγμές αρνητικής ή ελεγκτικής αφής.

Οι ερευνητές τονίζουν ότι τέτοιες αντιδράσεις δεν σημαίνουν απαραίτητα πως κάποιος είναι «ψυχοπαθής» ή «ναρκισσιστής», αλλά ότι αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να αυξάνονται σε άτομα με ανασφάλεια στις σχέσεις ή έντονα σκοτεινά χαρακτηριστικά προσωπικότητας.

Απολαμβάνετε το περιεχόμενο μας? Εγγραφείτε στο newsletter μας!

Τέλος, η Ives υπογράμμισε ότι πρόκειται για ένα πρώτο βήμα σε έναν νέο ερευνητικό τομέα που αξίζει περαιτέρω μελέτη. Η σχέση μεταξύ προσωπικότητας, συναισθηματικής προσκόλλησης και σωματικής επαφής αποδεικνύεται πολύ πιο περίπλοκη απ’ όσο πιστεύαμε, αποκαλύπτοντας πώς ακόμη και η πιο απλή χειρονομία, ένα άγγιγμα,  μπορεί να κρύβει πίσω της βαθιές ψυχολογικές διεργασίες.